Op 1 augustus gaat de vernieuwde wetgeving rond dierenwelzijn in dierentuinen van kracht. ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael werkten eraan mee en hebben sinds een jaar zelfs een eigen dierenwelzijnswetenschapper in dienst. “We dragen dierenwelzijn al jaren hoog in het vaandel”, legt onderzoeker Marina Salas uit. “Daarom is het belangrijk om het welzijn van dieren in dierentuinen te evalueren en op te volgen op basis van wetenschappelijke en objectieve informatie. Resultaten van onderzoeken kunnen leiden tot aanbevelingen en adviezen die nuttig zijn om het dierenwelzijn in onze dierentuinen te verbeteren, maar ook in andere dierentuinen en instituten waar dieren leven.”

Dierentuinen zetten steeds meer in op dierenwelzijn, niet alleen omwille van maatschappelijke, ethische en wettelijke vereisten van de bevoegde Vlaamse overheidsinstanties, maar ook omdat optimaal dierenwelzijn leidt tot een beter welbevinden van individuele dieren en stabiele en gezonde populaties. Een dier moet kunnen doen wat zijn natuur hem dicteert én moet zich goed in zijn vel voelen. Zo moeten apen in bomen kunnen klimmen en voor in groep levende dieren is sociale interactie met soortgenoten erg belangrijk. Dieren moeten zich ook kunnen afzonderen van het publiek en van soortgenoten. Is er voldoende zonlicht en schaduw, kunnen stokstaartjes graven, is er altijd voldoende en geschikte voeding en drinkwater beschikbaar, heeft de leeuw een plek om uit te kijken over zijn omgeving, is er hoog gras om zich in te verbergen? Een dier moet zelf de regie hebben over wat het doet en moet zijn eigen keuzes kunnen maken. ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael zijn tevreden met de strengere wetgeving rond dierenwelzijn en werkten zelfs mee aan het uitschrijven van de te controleren parameters. Maar of een dier zich goed in zijn vel voelt, is een complexer gegeven. Fundamentele kennis over wat dierenwelzijn precies is, wat dit betekent voor een dier en hoe welzijn op een objectieve manier gemeten kan worden, is helaas nog zeer beperkt.

Inzichten ontwikkelen

ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael namen daarom een wetenschapper voor dierenwelzijn in dienst die met een wetenschappelijke aanpak inzichten zoekt in wat dierenwelzijn is en hoe je het kan evalueren en opvolgen. “Deze kennis zal worden ingezet om het dierenwelzijn in dierentuinen waar nodig te verbeteren, in nauwe samenwerking met de dierenarts, de dierenverzorgers en de curatoren die verantwoordelijk zijn voor een kwalitatieve huisvesting”, zegt Marina Salas, dierenwelzijnswetenschapper in beide dierentuinen. “Het wordt algemeen aanvaard dat dieren gevoelens en emoties kunnen ervaren, zoals angst, stress of pijn, net zoals mensen, en dat dieren zich ook bewust zijn van hun welzijn. We willen ons focussen op het gebruik van wetenschappelijke methodes om beter te begrijpen wat goed of slecht dierenwelzijn is, hoe we het kunnen meten en opvolgen en kunnen bestuderen welke factoren het welzijn van dieren kunnen verbeteren of net niet”, legt Salas uit. 

Combinatie van factoren

Dierenwelzijn omvat het gedrag, de emotionele toestand en de fysieke gezondheid van een individueel dier en heeft dus meerdere dimensies. Er is dan ook niet één enkele indicator die op zichzelf voldoende informatie kan geven om het welzijn van een dier volledig te evalueren. “Door verschillende indicatoren te combineren kunnen we dierenwelzijn wel wetenschappelijk meten en evalueren. Deze indicatoren kunnen we in grote lijnen opsplitsen in enerzijds externe omstandigheden, zoals watervoorziening, afmetingen van het verblijf, de grootte en samenstelling van de kudde of verrijking van de omgeving, en anderzijds het gedrag, het voorkomen en de gezondheid van het dier zelf”, legt Salas uit. “Dat wordt allemaal nauwgezet geobserveerd.”

Onderzoekaspecten 

Onderzoek naar dierenwelzijn in ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael focust zich op bepaalde aspecten. “Een eerste thema is hoe we een praktische en toegepaste aanpak van de dierenwelzijnswetenschap kunnen inzetten in onze dierentuin. Daarom werken we samen met studenten en stagiaires uit verschillende universiteiten en hogescholen om toegepaste en fundamentele projecten uit te rollen om dierenwelzijn te bestuderen. Zo evalueren we bijvoorbeeld regelmatig het effect van verrijking op de dagelijkse activiteit en het welbevinden van de dieren in onze dierentuinen.” Het tweede aandachtspunt: de ontwikkeling en toepassing van dierenwelzijnsprotocollen. Dat zijn gestandaardiseerde procedures, speciaal ontworpen per diersoort, om het welzijn van dieren in dierentuinen te evalueren. ”Momenteel zijn we bijvoorbeeld een protocol aan het ontwikkelen voor de evaluatie van het welzijn van giraffen in dierentuinen, in samenwerking met het Spaanse Zoo Animal Welfare Education Centre”, legt Salas uit. 

Advies geven

Het ultieme doel van onze onderzoeksprojecten is het verzamelen van wetenschappelijke en objectieve informatie om het welzijn van exotische dieren in dierentuinen niet alleen te evalueren, maar ook op te volgen. “Het resultaat van ons onderzoek moet leiden tot aanbevelingen en adviezen die niet enkel nuttig zijn om het dierenwelzijn in onze dierentuinen te verbeteren, maar ook in andere dierentuinen en instituten waar dieren leven.”