Nieuw eye-tracking onderzoek neemt de rol van emoties bij samenwerking onder de loep

Achter de schermen van ZOO Planckendael is een nieuw onderzoek gestart dat de aandacht van bonobo’s in beeld brengt. Met behulp van een eye-tracker willen wetenschappers nagaan hoe emoties een rol spelen bij samenwerking tussen mensapen.

Bonobo’s hebben een complexe sociale structuur. Zorgzame momenten, zoals vlooien, wisselen af met situaties waarin competitie of imponeergedrag een rol speelt. Juist in die interacties komen emoties sterk naar voren.

“We weten dat emoties een sleutelrol spelen in het sociale leven van mensapen,” legt wetenschapper Jonas Verspeek uit.

“Met dit onderzoek willen we ontdekken welke signalen bonobo’s het belangrijkste vinden. Kijken ze bijvoorbeeld vooral naar het dier dat zorg geeft of naar het dier dat zorg ontvangt? Zo hopen we beter te begrijpen hoe aandacht voor zulke signalen samenwerking mogelijk maakt en zich doorheen de evolutie heeft kunnen ontwikkelen.”

Een blik op emoties

Het onderzoek verloopt volledig op vrijwillige basis: de bonobo’s kunnen zelf kiezen of ze deelnemen. “Wie nieuwsgierig is, komt dichterbij en kijkt mee. Wie geen zin heeft, laten we gewoon met rust,” gaat Jonas verder. Om de dieren te motiveren, krijgen ze een beloning in de vorm van sap. “Het is niet gemakkelijk om bonobo’s stil te laten zitten. Doordat ze ondertussen sap kunnen drinken dat ze lekker vinden en daardoor met iets bezig zijn, krijgen wij de informatie die we nodig hebben en associëren de dieren het onderzoek met iets positiefs.”

Voor de opstelling gebruiken de onderzoekers een computerscherm dat verbonden is met een eye-tracker. Op dat scherm verschijnen korte videofragmenten van sociale interacties tussen soortgenoten, zoals vlooien. Terwijl de bonobo’s kijken, registreert de eye-tracker precies waar hun ogen naartoe gaan en maakt het zichtbaar welke elementen hun aandacht trekken.

“De eye-tracker zendt infraroodstralen uit die achteraan in de ogen van de bonobo terugkaatsen naar ons computerscherm, waardoor we effectief kunnen zien waar de dieren naar kijken,” legt Jonas uit.

Omdat de gezondheid van de dieren altijd vooropstaat, nemen de onderzoekers strikte voorzorgsmaatregelen. Zo beschermen mondmaskers de bonobo’s tegen menselijke virussen en bacteriën.

Waarom dit onderzoek?

Met dit onderzoek willen wetenschappers nagaan welke signalen bonobo’s het belangrijkst vinden bij sociale interacties. In een latere fase komen er ook andere gedragingen aan bod, zoals spanningsvolle situaties. Door te volgen waar bonobo’s hun aandacht op richten, hopen ze te ontdekken welke signalen voor hen het meest betekenisvol zijn.

Door deze gegevens te vergelijken met eerder onderzoek bij chimpansees én mensen, ontstaat een breder beeld van hoe emoties samenwerking beïnvloeden bij verschillende mensapen. “Die vergelijking is cruciaal,” zegt Jonas. “Als we zien dat bonobo’s, chimpansees en mensen hun aandacht op dezelfde manier verdelen, dan kunnen we aannemen dat dit patroon al aanwezig was bij onze gemeenschappelijke voorouder. Als er verschillen zijn, leren we juist hoe divers de rol van emoties in samenwerking kan zijn en welke unieke stappen mensen in hun evolutie hebben gezet.”

De komende maanden verzamelen onderzoekers stap voor stap meer data. Omdat deelname van de dieren volledig vrijwillig is, verloopt het onderzoek geleidelijk. Zodra er voldoende gegevens zijn, kunnen de eerste analyses gemaakt worden en mogen we de eerste resultaten verwachten.